سوء استفاده جناحی از شخصیت های تاریخی

آقای رسول جعفریان در سایت آینده مطلب وزینی را در زمینه سوء استفاده های جناحی که این روزها از شخصیت های تاریخی می شود، آورده است. من مناسب دیدم آن را در وبلاگ خودم هم بیاورم. پیش تر هم مطلبی در این زمینه آورده بودم.  سوء استفاده از شخصیت های تاریخی
این روزها فکر می کنم تاریخ به چه کار می آید؟ ما بنا داریم با تاریخ چه چیزی را ثابت کنیم و چه چیزی را نفی کنیم؟‌ از تاریخ که گفته اند عبرت آموز است و قرآن هم بر این نکته صحه گذاشته، چه انتظار داریم؟ آیا برای این کار چهارچوبهای علمی و اخلاقی را رعایت می کنیم یا این علم را هم در دست اندازهای سیاسی، به صورت یک ابزار در جهت اهداف سیاسی خود بکار می گیریم؟
در یادداشتی که مدتی پیش نوشتم در باره تطبیق مصادیق در کارهای تاریخی یا به عبارتی استنادهای سیاسی به تاریخ در این روزگار توضیحاتی دادم. این که فلانی عمار یاسر است، آن دیگری مالک اشتر، و مخالفان هم عثمان و معاویه و طلحه و زبیر. عرض کردم که این تطبیق ها کار آسانی نیست و حقانیت آن به این نیست که آن را در بلندگو، صدا و سیما، روزنامه ها یا سایت های فیلتر نشده بتوان گفت. اکنون می خواهم نکته دیگری را بیان کنم و باز هم از دشواری و مصیبتی که این روزها بر سر تاریخ می آوریم، یاد کنم.
شرح مطلب آن که هنگامی که به بررسی تاریخی زندگی آدمها می پردازیم و یک عمر پنجاه یا هفتاد ساله را مورد ارزیابی قرار می دهیم، به نمونه های مختلفی از رفتارها و گفتارها می رسیم که هر کدام آنها مربوط به زمانی و برهه‌ای و پس از رخداد واقعه‌ای است. اگر این آدمهای مورد بحث ما در چند دوره متناقض زندگی کرده باشند، مثلا دوره ای که یکسر آن پیش از مشروطه، بخشی داخل مشروطه، بخشی بعد از مشروطه تا رضاخان و بخشی در دوره رضاخان و حتی تا رویدادهای سالهای 1330 – 1332 باشد، در آن صورت با این رفتارهای متناقضی که از این افراد ظاهر شده چه خواهیم کرد.
راه دور نرویم. شاعری که هم در نفی حجاب شعر گفته، هم در ستایش محمدرضا شاه و هم در ستایش انقلاب و حتی امام خمینی، تکلیف ما با او چیست؟ آیا هر وقت دلمان خواست، می توانیم برای زمین زدن یا بلند کردن این شاعر، به یکی از اشعار او استناد کنیم و از دیگری یاد نکنیم؟
البته آدم هایی که از اول عمر تا به آخر منزوی هستند، یا کارگری معمولی یا کارمندی ساده یا استادی بی سرو صدا هستند، نه این که جزو تاریخ نیستند، اما به هر حال، به دلیل آن که در رویدادهایی که به اصطلاح تاریخی است جای ندارند، مشکلی با آنچه گذشت ندارند. آنها تاریخ را مطالعه می کنند اما زندگی خود آنها زیر ذره بین تفاوت رفتاری و گفتاری در ادوار مختلف قرار نمی گیرد. خودشان هم اغلب فکر می کنند، همیشه همین طور بوده اند که الان هستند.
ممکن است به سادگی گفته شود که مورخ باید هر فعل و قول این افراد را در جایگاه تاریخی خاصی که دارد ارزیابی کند و آنها را در هم نیامیزد. این حرف، درست است اما آیا کاملا راهگشاست و می تواند معضل ما را در بهره گیری از تاریخ در همه موارد متناقض حل کند؟
نکته دیگر این است که تناقض رفتاری و گفتاری چنین نیست که فقط طولی باشد بلکه ممکن است عرضی باشد. یعنی آدمی در یک زمان، برخی از رفتارهایش در معیارهای خوبی و بدی و ارزشی دیگران، درست و برخی دیگر بد باشد. مثلا تصور بفرمایید کدخدایی هر روز صبح زیارت عاشورا می خواند اما بعد که سرکار می آید، رعیت را آزار می دهد. این کار یک عمر به طول می انجامد. در این صورت به سادگی نمی توان گفت که رفتارها را باید در ظرف زمانی خود سنجید.
تازه شناخت ظرف زمانی برای اشخاص مگر کار ساده ای است؟ مثلا ما می توانیم فضای سالهای پس از مشروطه را با آنچه در دوره رضاخان بوده و آنچه پس از آن پدید آمده، به درستی بشناسیم؟ ممکن است کلیات را بشناسیم اما جزئیات که هر کدام می تواند تعیین کننده بسیاری از مسائل باشد، برای ما چندان قابل دسترسی نیست. گاهی یک رفتار از یک روز تا روز دیگر یا حتی ساعتی تا ساعت دیگر، رسیدن خبری تا نرسیدن آن، شرایطی متفاوت دارد و رفتاری متفاوت را می طلبد. آیا این جزئیات همیشه روشن است؟
دیگر آن که تناقض رفتاری و گفتاری بسته به آن چه در باره آنها روایت شده هم دارد. مثلا ممکن است کسی در مقام شوخی یا در محفل خصوصی حرفی زده باشد و کسی آن را یادداشت کرده باشد و سی سال بعد به عنوان دیدگاه او بیان کند. از این قبیل اشکالات جزیی در این زمینه فراوان است. یکی دیگر هم همین است که تازه صریح حرفی را تاویل کرده و به جوری دیگری وانمود می کنیم و آن را وسیله ای برای تخریب یا تمجید قرار می دهیم.
به این هم توجه داشته باشیم، رفتاری که در یک دوره عادی است، در دوره ای دیگر غیر عادی بلکه شبیه به حرام است. مثلا اگر در شرح حال کسی بخوانیم که شبها ظرفی بالای سرش می گذاشت و در نیمه شب که از خواب بر می خواست در آن بول می کرد، ممکن است امروزه این رفتار را غیرعادی و ناجور تلقی کنیم. در عالم رخدادها، فراوان از این موارد وجود دارد.
از همه اینها می گذریم و به همان نکته اول بسنده می کنیم که آدمها در طول زندگی هفتاد ساله یا پنجاه ساله، رفتارهای متفاوتی دارند که هر کدام توجیه خود را دارد. چنان که برخی از رفتارهایشان اصلا توجیه ندارد. این قاعده کلی برای همه آدمهایی است که در رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی و فرهنگی درگیر هستند.
اگر قرار باشد، کسی برای خراب کردن کسی اقدام کند، می تواند به هر کدام اینها تمسک کرده و از دیگری غفلت کند. مثلا کسی را تصور بفرمایید که زمانی گفته بود فلان شخص سواد کافی برای رسیدن به فلان موقعیت را ندارد اما الان او را دارای مقام فوق العاده‌ای می داند، اگر بخواهیم او را ارزیابی کنیم، کدام رفتار یا گفتارش را باید محک و معیار قرار دهیم؟ آن روز که به دلیل اختلاف نظر، او را کم سواد می دانسته، یا اکنون که همه هزینه های او را تأمین می کند و نظرش این چنین تغییر کرده است؟
بالاخره باید گفت در زندگی هر کسی چند نقطه سیاه وجود دارد که اگر آن را بزرگ کنیم تمام زندگی او را  می پوشاند. چند سیئه را می توان چنان بزرگ کرد که همه حسنات دیگری را هم محو کند. قلم در نگارش تاریخ، این هنر را دارد و این کار را با تمام توان انجام می دهد. روشهای روزنامه نویسی هم این مورد را تجربه می کند و وقتی سیاست بازی سایه بر تاریخ نویسی بیندازد و هدف کوبیدن و خرد کردن یا به آسمان بردن کسی باشد، این کار به راحتی انجام می گیرد.
این که مثلا، وقتی می خواهیم کسی را بزرگ کنیم، یا او را ابزاری برای محکوم کردن دیگران قرار دهیم و طبعا بزرگ کنیم، به کارهایی از او استناد کنیم و آنها را استوار شناسیم که در محکومیت فرد محکوم از نظر ماست، اما اگر اراده ما تعلق گرفت که خود او را بزنیم، به برخی از گفتارها و رفتارهای دیگر او استدلال کنیم این کاری است که روزانه انجام می شود.
بدتر از همه در این موارد آن است که افرادی که با تاریخ سروکار چندانی ندارند، و فقط هدفشان زدن دیگران یا ستایشهای عجیب و غریب است، از این قبیل نمونه ها بهره های وافر می برند بدون آن که حتی چهارچوب های کلی را در نقد و بررسی این موارد تاریخی رعایت کنند. سیاست بازان روزگار ما فراوان از این موارد دارند.
امروز استناد به تاریخ در کشور ما، یکی از بدترین ادوار خود را می گذراند. این رفتار به حدی زشت و افراطی و خرد کننده و شکننده برای این دانش است که انسان تصور می کند بیشترین رفتار ابزاری با تاریخ بدون آن که در چهارچوبی تعریف شده یا حتی چهارچوب های اخلاقی معمولی باشد، در دوره ما صورت می گیرد.

نظرهاي شما ( )

 (شنبه 88 آذر 28 ساعت 10:50 عصر)